Kontrwywiad gospodarczy

Kontrwywiad gospodarczy w nowoczesnym przedsiębiorstwie

Kontrwywiad gospodarczy jest kluczowym elementem polityki bezpieczeństwa firmy i wraz z wywiadem gospodarczym stanowi podstawę nowoczesnego, dobrze zarządzanego przedsiębiorstwa. Świadomość i kultura bezpieczeństwa w organizacji jest bardzo ważna, musi obejmować nie tylko najważniejsze osoby w zarządzie, ale też każdego pracownika zatrudnionego w firmie.
Z danych, jakie przedstawia EY, wynika, że około 60% pracowników wynosi bezprawnie zastrzeżone informacje z firmy, w której pracuje. Szacuje się także, że straty dużych firm z tytułu kradzieży informacji to około 1% przychodu rocznie. Z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że na polskim gruncie dopiero teraz budzi się potrzeba działania w kierunku ochrony przedsiębiorstw przed nieuczciwą konkurencją, jednak wciąż to zdecydowanie za mało w stosunku do zagranicznych korporacji, które mają świadomość, jak wiele może kosztować firmę utrata danych.
W każdej firmie obowiązkowo należy przeprowadzać wstępne oraz okresowe szkolenia BHP dla pracowników – może pora pomyśleć także o szkoleniach z ochrony informacji wykraczających poza ustawowe minimum?

Kontrwywiad gospodarczy w firmie – jaki ma cel?

Informacja w dzisiejszych czasach jest wszystkim. Może dać firmie przewagę, a jej utrata może oznaczać upadek. Informację łatwo stworzyć i przekazać dalej, trudniej ją jednak kontrolować i chronić, a takie właśnie zadanie ma kontrwywiad gospodarczy.
Kontrwywiad gospodarczy to nic innego, jak odpowiedź na coraz sprawniej działające komórki wywiadu gospodarczego innych firm, a także czyny większego kalibru, czyli szpiegostwo gospodarcze. Możliwości sprawnego działania kontrwywiadu w danej firmie są bardzo szerokie, należy jednak oddzielić je grubą kreską od państwowych służb specjalnych i nigdy nie traktować ich w tej kategorii. Nazewnictwo „kontrwywiad gospodarczy” zostało zastosowane przeze mnie celowo, jednak komórka zajmująca się w firmie tymi działaniami może mieć dowolną nazwę.

Czym nie jest kontrwywiad gospodarczy?

Na wstępnie zaznaczam, że poniższe opracowanie traktuje kontrwywiad gospodarczy jako etyczne i legalne działania, które mają wspierać bezpieczeństwo firmy. Kontrwywiadem gospodarczym nie będą działania takie jak:

• zbieranie haków na pracowników,
• inwigilacja pracowników poza czasem w pracy i nie związanym z nią płaszczyznach,
• łamanie obowiązującego prawa,
• ukrywanie i maskowanie czynów firmy niezgodnych z prawem,
• mobbing pracowników.
• Komórka kontrwywiadu gospodarczego w firmie, niezależnie od tego, jak zostanie nazwana, nie jest służbą specjalną; realizuje zadania analityczno-informacyjno-kontrolne.

Kontrwywiad gospodarczy – zabezpieczenie firmy

Musimy powiedzieć to szczerze – nie jesteśmy w stanie nigdy zagwarantować sobie 100% bezpieczeństwa. Ma na to wpływ wiele czynników, a jednym z podstawowych są konieczne nakłady finansowe. Drugim – równie ważnym – jest zmienność charakteru zagrożeń; po prostu nie zawsze wszystko da się przewidzieć. Budowanie w firmie odpowiedniej kultury bezpieczeństwa pomaga jednak w minimalizacji wystąpienia przewidywanych zagrożeń, dlatego też w pierwsze kolejności należy przeprowadzić solidne zarządzanie ryzykiem, aby ustalić swoje priorytety działania.
Podstawą dla firmy, w której tworzona będzie komórka kontrwywiadu gospodarczego, jest zniwelowanie podstawowych wytypowanych zagrożeń. Z myślą o jej rozwoju należy zwrócić także szczególną uwagę na niekonwencjonalne zagrożenia. Jeżeli jakieś zagrożenie uda się wcześniej przewidzieć, to już duży krok na przód – łatwiej będzie na nie reagować.

Jak wygląda kontrwywiad w firmie?

Komórka kontrwywiadu w dobrze zorganizowanej firmie powinna współpracować z komórką realizującą wywiad gospodarczy w celu ciągłej wymiany informacji, ewentualnie powinien to być jeden organ realizujący obydwie czynności. Wszystko zależy od wielkości struktur firmy oraz zapotrzebowania informacyjnego. Liczba osób w te działania zaangażowanych to także indywidualna kwestia.

Najważniejszym wspólnym organizacyjnym elementem kontrwywiadu i wywiadu gospodarczego powinna być ich bliskość z głównymi decydentami firmy. Nie może być sytuacji, w której raporty dostarczane przez kontrwywiad lub wywiad gospodarczy będą przechodziły przez wiele rąk, zanim dotrą do zarządu. Wydłuża to proces podejmowania decyzji – a czasem ważne są nawet pojedyncze minuty! – i dodatkowo pozwala na manipulacje przy dokumencie. Dlatego też dla bezpieczeństwa firmy w posiedzeniach zarządu powinni uczestniczyć szefowie biur kontrwywiadu i wywiadu gospodarczego, aby przedstawiać na bieżąco zebrane materiały oraz móc odpowiadać na pytania z nimi związane. Czasem wartość informacji zależy od czasu jej zdobycia – teraz warta jest miliony, a za kilka godzin nie będzie warta nawet grosza.

Cele kontrwywiadu w firmie

Ogólnym celem jest niedopuszczenie do wycieku z firmy informacji, które mogą jej zaszkodzić. Będą to informacje stanowiące tajemnice przedsiębiorstwa, informacje niejawne oraz te, które nie są chronione prawem, ale powinny zostać ukryte. Najważniejszym elementem działań jest przeciwdziałanie zagrożeniom, które mogą wystąpić, lub minimalizowanie ewentualnych strat, jeśli jakieś zagrożenia już wystąpiły. Bardzo ważne jest przeprowadzenie dokładnych analiz oraz prognoz zagrożeń, aby móc ułatwić zarządowi danej firmy podejmowanie decyzji z zakresu zarządzania ryzykiem – może on wówczas świadomie zdecydować, na jakie zagrożenia może sobie pozwolić, bo walka z nimi jest zbyt kosztowna a, które trzeba bezpardonowo likwidować.

Najczęściej wykonywane zadania kontrwywiadu w firmie:

• ukrycie powiązań kapitałowo-osobowych,
• ukrycie informacji o pracownikach przedsiębiorstwa/kadry zarządzającej,
• monitorowanie i zwalczanie, przy użyciu zgodnych z prawem metod, działalności skierowanej przeciwko przedsiębiorstwu (wywiad gospodarczy, szpiegostwo przemysłowe, działalność grup przestępczych itp.),
• ukrycie struktury organizacyjnej,
• ukrycie inwestorów,
• szkolenia pracowników,
• weryfikacja CV kandydatów do pracy,
• monitoring pracowników, którzy odchodzą z firmy, pod kątem ewentualnego ujawnienia tajemnic przedsiębiorstwa,
• współpraca podczas wykonywania planów zabezpieczenia fizycznego oraz teleinformatycznego przedsiębiorstwa,
• towarzyszenie kadrze kierowniczej, np. członkom zarządu, podczas delegacji (np. sprawdzanie pomieszczeń pod kątem podsłuchów),
• tworzenie i aktualizowanie Polityki Bezpieczeństwa,
• udział przy tworzeniu procedur kadrowych,
• zbieranie ewentualnych dowodów na przestępstwa popełnione przez pracowników czy też kontrahentów,
• testy penetracyjne firmy – szukanie słabych punktów.

Powyższe zadania to zebrany katalog działań otwartych, najczęściej wykonywanych przez komórkę kontrwywiadu gospodarczego w firmie. Każde z powyższych działań wykonuje się w razie potrzeby, bo na przykład nie zawsze jest konieczne ukrycie powiązań, inwestorów czy też struktury organizacyjnej. Kontrwywiad pełni niejako funkcję bufora chroniącego przedsiębiorstwo od przestrzeni zewnętrznej.

Zadania kontrwywiadu gospodarczego wobec pracowników

Wielokrotnie i do znudzenia powtarzana maksyma, że najsłabszym elementem każdego zabezpieczenia jest człowiek, zmusza komórki odpowiedzialne za bezpieczeństwo do poświęcenia szczególnej uwagi wszystkim osobom mającym styczność z firmą. Po raz kolejny należy podkreślić, że działania te muszą być nie tylko zgodne z prawem, ale także nie mogą budzić zastrzeżeń pod względem etycznym.

Do podstawowych zadań należą:

• określenie miejsca/miejsc, w których występuje ryzyko wycieku informacji spowodowanych nieuczciwymi działaniami pracowników lub też ich działaniem w dobrej wierze, kiedy jednak przekazują zbyt wiele informacji na zewnątrz,
• monitorowanie pracowników pod kątem możliwości dokonania niekonwencjonalnych działań mających na celu wyniesienie/kradzież informacji,
• sprawdzenie powiązań oraz zależności pracowników wobec siebie,
• weryfikacja powiązań oraz zależności pracowników wobec kontrahentów,
• sprawdzenie powiązań oraz zależności pracowników wobec konkurencyjnych firm,
• identyfikacja czynników ryzyka osobowego,
• określenie sylwetek potencjalnych informatorów/oszustów,
• analiza zachowań oraz „szczególna troska” roztoczona nad osobami, które zostały wytypowane jako mogące szpiegować/działać na szkodę firmy,
• szkolenia, szkolenia i jeszcze raz szkolenia, aby pracownicy, ale także kontrahenci mieli poczucie, że firma troszczy się o swoje bezpieczeństwo. Nie należy jednak tego mylić z jakimikolwiek metodami zastraszania czy też wprowadzania atmosfery inwigilacji.

*

Organizacja sprawnie działającej komórki kontrwywiadu gospodarczego w firmie to proces nie tylko czasochłonny, ale i kosztowny. Jeżeli przedsiębiorstwo chce jednak przetrwać na rynku, musi priorytetowo traktować kwestie związane z bezpieczeństwem. Biznes to pieniądze, dlatego też należy policzyć, ile nas będzie kosztować utrata najważniejszych informacji, i skonfrontować to z zazwyczaj niewspółmiernie niższymi kosztami utworzenia komórki kontrwywiadu.