Badanie wariografem

Na czym naprawdę polega badanie wariografem?

W swojej pracy zawodowej, ale także prywatnie już dawno zauważyłem, że jednym z zagadnień, które najbardziej fascynują ludzi, jest umiejętność wykrywania kłamstwa i nieszczerości u drugiej osoby. Nie ukrywam – dla mnie, jako detektywa, taka umiejętność w życiu zawodowym byłaby niezwykle przydatna i rozwiązałaby wiele spraw. Myślę, że każdy z nas chciałby móc nabyć tę niesamowitą umiejętność. Wspominam o tym, ponieważ w dzisiejszym artykule postanowiłem przybliżyć tematykę badania wariografem, które urosło w oczach wielu osób do nie lada tajemnicy.

Badanie wariografem a wykrywacz kłamstw

W pierwszej kolejności chciałbym wyjaśnić pewną nieścisłość związaną ze stosowanym w potocznym języku nazewnictwem wariografu. Po wpisaniu w Internecie słowa „wariograf” można zauważyć, że używa się go zamiennie z określeniem „wykrywacz kłamstw”. Wariograf jest urządzeniem, które ujawnia i rejestruje zwiększoną aktywność psychofizjologiczną człowieka na podany bodziec. Jeżeli chcemy rozmawiać na ten temat w sposób profesjonalny, nie możemy więc mówić, że wariograf jest urządzeniem wykrywającym kłamstwa. Jego celem jest badanie reakcji-odpowiedzi naszego organizmu na otrzymany impuls. Zarejestrowany impuls nie może być utożsamiany z wykrywaniem kłamstwa, gdyż zmiany takie mogą mieć bardzo różne, subiektywne podłoże – ich interpretacja należy do eksperta, który dokonuje badania. Samo urządzenie, pozbawione obsługi odpowiedniej klasy specjalisty, nie jest wiele warte. Przypisywanie wariografowi zdolności wykrywania kłamstw wynika przede wszystkim z niezrozumienia metodyki tych badań, ale także z próby tworzenia dla niego lepszego marketingu na rynku komercyjnym.

Aby podsumować tę część artykułu, chciałbym przytoczyć słowa jednego z ojców badań wariograficznych. Leonarde Keeler, który w 1925 roku opatentował w United States Patent Office aparat do rejestracji oddechu i ciśnienia krwi, nazwany przez niego poligrafem, powiedział, że nie ma czegoś takiego jak wykrywacz kłamstw. Żaden przyrząd rejestrujący zmiany cielesne, jak ciśnienie krwi, puls, oddech lub przewodnictwo prądu elektrycznego przez skórę, nie zasługuje na miano wykrywacza kłamstw, tak jak stetoskop, termometr lub mikroskop nie mogą być nazywane wykrywaczami zapalenia wyrostka robaczkowego.
Nie mówię oczywiście, że wariograf jest urządzeniem nieskutecznym – nic bardziej mylnego. Twierdzę jednak, że prawda o tym urządzeniu jest zupełnie inna, niż pokazuje się to w telewizji. I o tym będzie dzisiejszy artykuł.

Jak działa wariograf

Wariograf mierzy procesy, których świadoma kontrola u większości ludzi nie jest możliwa. Zaliczamy do nich zmiany w pracy układu oddechowego – głębokość i częstotliwość oddechu piersiowego i brzusznego; zmiany w pracy układu krążenia – ciśnienie krwi i tętno; a także reakcję skórno-galwaniczną, czyli elektryczne przewodnictwo skóry. Osobie, która jest poddawana badaniu, zakłada się na klatkę piersiową czujniki rejestrujące sposób oddychania. Kolejne czujniki to dwie elektrody umieszczane na opuszkach palców dłoni – one informują o poziomie przewodzenia słabego prądu stałego przez skórę. Czujnik, który ma za zadanie zbadać pracę układu sercowo-naczyniowego, jest zakładany na rękę w miejscu powyżej łokcia i wygląda bardzo podobnie do urządzenia, którego zwykle używamy do mierzeniu ciśnienia krwi.

W jakim celu przeprowadza się badanie wariografem

Przeprowadzenie badania wariografem zleca wiele osób i instytucji. Są one obowiązkowe podczas rekrutacji do większości służb państwowych oraz wykorzystywane w czasie procesów sądowych. Chciałbym się jednak w tym artykule skupić na badaniach wykorzystywanych na potrzeby rynku komercyjnego, gdzie najczęściej badania wariografem stosowane są w następujących przypadkach:

• gdy w przedsiębiorstwie dojdzie do przestępstwa i należy je zbadać;
• do weryfikacja wyjaśnień;
• w przypadku szpiegostwa;
• podczas badania kandydatów na ważne z punktu widzenia przedsiębiorstwa stanowiska; badanie najczęściej skupia się na ewentualnych powiązaniach kandydata ze środowiskiem przestępczym, informacjach na temat jego przeszłości uniemożliwiających podjęcie pracy, jak szpiegostwo, korupcja czy inne elementy mogące mieć szkodliwy wpływ na firmę;
• niedochowanie wierności; co ciekawe – coraz częściej zgłaszają się ludzie, którzy nie wierzą swojemu partnerowi i chcą, aby przeszedł on badanie na wariografie.

Przebieg badania wariografem

Badanie wariograficzne ma kilka etapów.

1. Zaprojektowanie odpowiednich testów – ekspert z zakresu wariografii otrzymuje informacje o tym, co ma być przedmiotem badań, co należy wyjaśnić oraz jakie pytania mają być zadane, i na tej podstawie przygotowuje odpowiednie testy.
2. Wprowadzenie do badania wariografem wyznaczonej osoby – zaczyna się ono od wyrażenia dobrowolnej zgody osoby badanej na przeprowadzenie testu; do badania wariografem nie można nikogo zmusić. Następnym krokiem jest sprawdzenie wszystkich informacji związanych z ewentualnymi przeciwskazaniami do badania wariografem danej osoby. Jeżeli w dalszym ciągu wyraża ona zgodę na badanie wariografem, ekspert powinien opowiedzieć jej, jak badanie będzie wyglądać. Co ciekawe, przeprowadzający procedurę zawsze przed właściwym badaniem zapoznaje osobę badaną z pytaniami, aby miała pewność, że je rozumie oraz że nie chce żadnego z pytań odrzucić – a ma do tego prawo. Na przeprowadzenie badania wariografem zawsze uzyskuje się pisemną zgodę osoby badanej.
3. Przeprowadzenie badania – dana osoba podpinana jest do urządzenia. Warto wiedzieć, że wariograf na początku badania dostrajany jest do osoby badanej, tj. do jej poziomu emocjonalnego.
4. Interpretacja badań i sporządzenie pisemnej opinii z badania – ekspert na podstawie zebranych informacji i ich analizy tworzy pisemną opinię na temat przeprowadzonego badania. Jest to najtrudniejszy etap, bowiem należy w sposób właściwy przełożyć pomiar reakcji fizjologicznych na konkretne wnioski i przedstawić w sposób czytelny, które z pytań wywołały u badanego określoną reakcję emocjonalną. Co najważniejsze, ekspert w swojej opinii nie stwierdza, czy dana osoba kłamała, czy też mówiła prawdę, mówi jednak, które pytania wzbudziły w badanym określone reakcje.

Reakcje na zadane pytania oraz inne elementy zapisywane są na urządzeniu w postaci wykresów. Warto wspomnieć o pomieszczeniu, w którym przeprowadzane jest badanie wariografem. Powinno ono być odpowiednio przygotowane, w taki sposób, aby nie docierały do niego dźwięki z zewnątrz, jako że mogłyby mieć wpływ na badanie. Nie powinno być możliwości, aby podczas badania do pomieszczenia weszły osoby trzecie. Należy więc zapewniać ciszę i spokój dla badanego, aby mógł się skupić wyłącznie na przeprowadzanym badaniu.
Dopuszcza się obserwację badania przez tzw. lustro weneckie lub rejestrację wideo. Ważne jest, aby przy dłuższych badaniach robić przerwy, ponieważ zmęczenie może wpłynąć na zapisy i spowodować w nich ewentualne nieprawidłowości.

Rodzaje testów w badaniu wariografem

Aby zrozumieć, na czym polega badanie wariografem, trzeba powiedzieć kilka słów wyjaśnienia odnośnie do tego, kiedy są wykorzystywane oraz czym się różnią poszczególne rodzaje testów w badaniu wariograficznym. Testy można podzielić na dwie grupy:

1. Testy wyraźnie ukierunkowane na wykrywanie nieszczerości (np. technika Keelera, Reida i Backstera). Składają się w większości przypadków z 10 pytań: obojętnych, niezwiązanych ze sprawą, i krytycznych, czyli związanych ze sprawą. Wszystkie pytania są tak zbudowane, aby możliwe było udzielenie na nie odpowiedzi „tak” lub „nie”. Pytania obojętne mają za zadanie uspokoić badanego, zaś krytyczne – zarejestrować reakcje organizmu na kwestie bezpośrednio dotyczące sprawy. Twórcy tego typu testów uważają, że eksperci są w stanie na podstawie różnego rodzaju stopnia reakcji na pytania związane ze sprawą oraz na podstawie ewentualnych komentarzy badanego po teście wnioskować o szczerości wypowiedzi. Warto wiedzieć, że jest to dla wielu osób ze środowiska badawczego kontrowersyjna metoda. Nie zgadzają się oni, aby wariograf nazywać „wykrywaczem kłamstw”.
2. Testy ukierunkowane na badanie realiów zdarzenia (Lykkena i Kulickiego). Testy ukierunkowane na badanie realiów zdarzenia znacząco odbiegają od wcześniej przywołanych, bowiem ich zadaniem nie jest odgadnięcie, czy osoba badana kłamie, czy też mówi prawdę. Testy są skonstruowane w taki sposób, aby sprawdzić reakcje osoby badanej na przedstawione jej fakty związane z danym wydarzeniem. Podczas tego typu badania nie tylko zadaje się wcześniej skonstruowane pytania, ale także pokazuje się np. zdjęcia z miejsca zdarzenia – aby sprawdzić reakcję osoby badanej. Metoda ta jest o wiele wydajniejsza, ale znacznie bardziej skomplikowana oraz czasochłonna.

Czy da się oszukać wariograf?

Wariografu oszukać się nie da, jest to tylko i aż urządzenie, które rejestruje wiele reakcji organizmu. Jeżeli ktoś miałby być podatny na oszustwo, to wyłącznie osoba obsługująca wariograf – jeśli nie zauważy, że osoba badana np. udaje, że się stresuje (inaczej oddycha, napina mięśnie), porusza się w odpowiednich momentach czy wydaje jakieś dźwięki. Dobry ekspert powinien jednak tego typu próby wychwycić i odnotować.

*

Niniejsze opracowanie jest wstępem do tematyki wariografów. Zostały w nim zastosowane liczne uproszczenia, aby – niezależnie od poziomu wiedzy czytelnika – wprowadzić go w to zagadnienie. Pamiętajmy więc, że wariograf rejestruje zmiany fizjologiczne, jakie towarzyszą emocjom. Ale same przyczyny powstawania tych emocji są różne i należy je poznać podczas wykonywanych działań. Prowadzono pod tym kątem wiele badań i wykazano, że nie ma żadnych charakterystycznych, specyficznych emocji i reakcji właściwych tylko dla kłamstwa. Niestety testów nie da się odczytywać jak np. wyników badań krwi, a przecież i w przypadku tych ostatnich do pełnej, wiarygodnej interpretacji potrzebny jest dobry specjalista.